ناخنک چشم یک مشکل آزاردهنده است که باعث قرمزی، خشکی و احساس جسم خارجی در چشم می‌شود اما خوشبختانه قابل درمان است. با مراقبت مناسب و در صورت نیاز، مشاوره با پزشک، می‌توان از پیشرفت آن جلوگیری و راحتی بیشتری را تجربه کرد. در ادامه به بررسی علل ایجاد ناخنک، علائم و روش‌های درمانی می‌پردازیم.
ناخنک چشم (Pterygium) چیست؟
پتریژیوم یا ناخنک چشم که اغلب به عنوان “چشم موج‌سواران” شناخته می‌شود، به صورت رشد یک ضایعه گوشتی سفید، صورتی یا قرمز از بافت است که از قسمت سفید چشم به روی سطح شفاف در جلوی چشم، یعنی قرنیه، گسترش می‌یابد. این ضایعه ابتدا خیلی کوچک و کم‌رنگ است، اما ممکن است در طول زمان بزرگ‌تر شده و به رنگ قرمز و متورم درآید. این تغییرات می‌تواند باعث احساس ناخوشایند و مشکلاتی در دیدن ما شود و همچنین موجب تحریک، قرمزی و احساس وجود جسم خارجی در چشم شود.
خدمات بینایی سنجی
معاینه چشم با تجهیزات مدرن کامپیوتری توسط اپتومتریست مجرب همراه با تجویز عینک، درمان تنبلی چشم و ساخت تخصصی عدسی عینک با دستگاه‌های پیشرفته. برای دریافت اطلاعات بیشتر و رزرو نوبت بینایی سنجی روی دکمه زیر کلیک کنید.
نوبت رایگان بگیر!
برای دریافت نوبت رایگان بینایی سنجی شماره خود را وارد کنید.
فیلد های "(ضروری)" اجباری هستند
شاید برایتان جالب باشد که چرا ناخنک چشم با نام “چشم موج‌سواران” معروف شده است. بهتر است بدانید، موج‌سواران و افرادی که وقت زیادی را در سواحل می‌گذرانند، بیشتر به این مشکل دچار می‌شوند. این افراد نه تنها در معرض نور مستقیم خورشید از آسمان قرار دارند، بلکه نور خورشید نیز از روی آب بازتاب می‌شود و دوباره به چشم آن‌ها می‌تابد. ترکیب این نور منعکس شده با نمک آب و باد، باعث تحریک و بروز مشکلات چشمی می‌شود. به همین دلیل، این شرایط ترکیبی بسیار مؤثر برای تحریک چشم به شمار می‌آید.
به طور جالبی ناخنک چشم بیشتر در مردان مشاهده می‌شود و اعتقاد بر این است که این وضعیت به دلیل قرارگیری در معرض نور UV، تحریک و وجود التهاب در سطح چشم ایجاد می‌شود. این رشدها هم در سمت تمپورال (بیرونی و نزدیک به شقیقه) و هم در سمت داخلی چشم نزدیک به بینی، یافت می‌شوند، اما به طور جالبی بیشتر در سمت داخلی چشم توسعه می‌یابند.
سه نظریه مختلف درباره رشد ناخنک چشم
نظریه اول
نور خورشید ممکن است از سمت بینی فرد منعکس شده و سپس به سمت ناحیه نازال (داخلی) چشم بازتاب پیدا کند.
نظریه دوم
نور از سمت تمپورال به چشم می‌تابد و به صورت داخلی، مشابه با منشور، از طریق قرنیه بازتاب می‌یابد و بیشتر به سمت ناحیه نازال متمرکز می‌شود. اما این نظریه در یک مطالعه در سال 2020 رد شده است.
نظریه سوم
پروتئین‌ها و سیتوکین‌های التهابی ممکن است به سمت ناحیه نازال چشم و کانال‌های تخلیه چشم روانه شوند و وجود این پروتئین‌های التهابی ممکن است موجب تشدید و ایجاد مشکلاتی مانند پتریژیوم یا همان ناخنک چشم شوند. به نظر می‌رسد، این نظریه منطقی‌تر باشد.
ناخنک چشم معمولا به مرور زمان پیشرفت می‌کند و این بافت به آرامی روی سطح چشم رشد می‌کند که در نتیجه می‌تواند باعث ایجاد آستیگماتیسیم قرنیه شود. این نوع آستیگماتیسیم معمولا نامنظم است و باعث تاری دیدی می‌شود.
بیشتر بخوانید: شایع ترین بیماری چشم + راهنمای دقیق تشخیص
درجه بندی ناخنک چشم
زمانی که برای اولین بار دچار ناخنک چشم می‌شوید، پزشک آن را بر اساس میزان پوشش قرنیه توسط ناخنک، درجه‌بندی می‌کند. این درجه‌بندی شامل موارد زیر است:
درجه ۱
پتریژیوم روی بخش سفید چشم رشد کرده و به عنبیه (بخش رنگی چشم) می‌رسد.
درجه ۲
پتریژیوم روی عنبیه رشد کرده و تقریبا تا نیمه راه مردمک (بخش سیاه در مرکز عنبیه) پیش می‌رود.
درجه ۳
پتریژیوم به‌طور کامل از روی عنبیه عبور کرده و به مردمک می‌رسد.
چه عواملی باعث ناخنک چشم می‌شوند؟
– قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض نور ماوراء بنفش (UV) خورشید
– تحریک مزمن ناشی از هوای گرم و خشک، باد و گرد و غبار
– گذراندن زمان زیاد در خارج از منزل (کار در فضای باز خطر ابتلا را 150 درصد افزایش می‌دهد)
عوامل خطر
افرادی که در مناطق آفتابی، به‌ویژه نزدیک به خط استوا، زندگی می‌کنند، بیشتر در معرض خطر هستند. کارگران فضای باز و ورزشکاران نیز به دلیل قرارگیری بیشتر در معرض نور UV، بیشتر مستعد هستند.
سایر عوامل خطر احتمالی شامل موارد زیر است:
– سن بالای ۶۰ سال
– عوامل ژنتیکی
– کمبود ویتامین A
– ویروس پاپیلومای انسانی (HPV)
– آلرژی چشم
تشخیص و علائم
تشخیص
معمولا تشخیص ناخنک چشم ساده است و چشم‌پزشک با استفاده از دستگاه اسلیت لامپ (slit lamp) ناخنک را تشخیص دهد. اسلیت لامپ نوعی میکروسکوپ است که یک خط باریک از نور روشن را بر روی چشم متمرکز می‌کند. این دستگاه به پزشک کمک می‌کند تا قسمت جلویی و داخلی چشم را بررسی کند. این روش بخشی از یک معاینه استاندارد چشم است و پزشک می‌تواند پتریژیوم را با مشاهده‌ی مستقیم تشخیص دهد و نیازی به آزمایش‌های خاص نیست. در مواردی که تشخیص قطعی نباشد، می‌توان از تکنیک‌های تصویربرداری پیشرفته برای ارزیابی رشد آن استفاده کرد.
علائم
علامت اصلی ناخنک چشم، وجود ناحیه‌ای از بافت برجسته است که عروق خونی در آن قابل مشاهده هستند و در مرز داخلی یا خارجی قرنیه قرار دارد و به مرور و بدون درد ایجاد می‌شود. این وضعیت می‌تواند باعث ناراحتی شدید چشم شود که شامل:
1. سوزش
2. تحریک
3. قرمزی
4. ریزش اشک
5. التهاب و ورم
6. خشکی چشم
7. درد چشم
8. احساس جسم خارجی در چشم و آستیگماتیسم (اختلال دید) است.
ممکن است با گذشت زمان علائم زیر را نیز تجربه کنید:
– افزایش اندازه و گسترش ضایعه
– ناراحت بودن هنگام استفاده از لنزهای تماسی
– تغییرات بینایی مانند تاری یا دوبینی
درمان ناخنک چشم
درمان ناخنک چشم به اندازه و شدت آن بستگی دارد. در موارد خفیف معمولا نیازی به درمان نیست و تنها نظارت و محافظت از چشم‌ها در برابر نور UV کافی است. قطره‌های چشم مرطوب‌کننده یا قطره‌های استروئیدی خفیف می‌توانند به کاهش تحریک و قرمزی کمک کنند.
در مواردی که ناخنک چشم شدید است باعث ناراحتی قابل توجه شده و بر روی بینایی تأثیر می‌گذارد، ممکن است برای برداشتن آن نیاز به جراحی باشد. جراحی حدود یک ساعت طول می‌کشد. قبل از جراحی، بیمار مشاوره‌ای دریافت می‌کند تا بداند که هرچند عمل جراحی معمولا موفقیت‌آمیز است، اما گاهی علائم به طور کامل برطرف نمی‌شوند و ناخنک چشم ممکن است دوباره رشد کند. در واقع، احتمال بازگشت پتریژیوم زیاد است و معمولا پس از بازگشت، سریع‌تر پخش می‌شود. تحقیقات فعلی نشان می‌دهد که میزان عود چیزی بین 2 تا 15 درصد است.
امروزه رایج‌ترین تکنیک جراحی شامل برداشتن ساده ناخنک چشم همراه با پیوند بافت از ملتحمه (لایه‌ای از چشم) است. در طول عمل، پتریژیوم برداشته شده و با پیوندی از بافت پلک بالا جایگزین می‌شود. این پیوند با بخیه، چسب فیبرین یا نوع دیگری از چسب در جای خود نگه داشته می‌شود. این پیوند منطقه برداشته‌شده را پوشش می‌دهد و به‌عنوان مانعی برای جلوگیری از بازگشت مجدد ناخنک چشم عمل می‌کند.
انواع جراحی
جراحی با پیوند خودبافت ملتحمه
این نوع جراحی، که بیشتر از سایر روش‌ها توسط پزشکان استفاده می‌شود، کمترین خطر بازگشت پتریژیوم را دارد. در این روش، پتریژیوم برداشته می‌شود و بخشی از ملتحمه سالم چشم (معمولا از پشت پلک بالایی) روی ناحیه‌ای که ناخنک برداشته شده، دوخته می‌شود. یک نوع پیشرفته‌تر از این جراحی به نام برداشت گسترده پتریژیوم همراه با پیوند گسترده ملتحمه (PERFECT) وجود دارد که سخت تر است اما خطر بازگشت پتریژیوم در آن حتی کمتر است.
جراحی با پیوند غشای آمنیوتیک
این روش مانند جراحی پیوند خودبافت ملتحمه است، با این تفاوت که به جای استفاده از بافت چشم خود بیمار، از یک قطعه غشای آمنیوتیک از جفت یک نوزاد تازه متولد شده، استفاده می‌شود. این روش معمولا زمانی انتخاب می‌شود که احتمال نیاز به جراحی دیگری در چشم وجود داشته باشد.
برداشت ساده بدون پیوند یا با بستن ملتحمه
در این روش، ناخنک برداشته می‌شود اما هیچ پیوند بافتی روی ناحیه قرار داده نمی‌شود. این روش خطر بالایی برای بازگشت پتریژیوم دارد و به همین دلیل کمتر از سایر روش‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در برخی موارد، پس از برداشتن ساده، از درمان‌های موضعی و اشعه بتا برای کاهش بازگشت ناخنک چشم استفاده می‌شود. اگرچه این درمان‌ها ممکن است رشد مجدد را کند کنند، اما گاهی عوارضی مثل زخم یا سوراخ شدن دیواره چشم ایجاد می‌شود و به همین دلیل همیشه توصیه نمی‌شوند.
در موارد شدید که رشد پتریژیوم به سمت مرکز قرنیه گسترش می‌یابد، ممکن است برای درمان آن به لیزر نیاز باشد. در این حالت از لیزر اکسایمر برای صاف کردن سطح چشم و بهبود ناهنجاری‌ها استفاده می‌شود.
مراقبت‌های پس از جراحی ناخنک چشم
پس از جراحی، ممکن است چند روز احساس درد و تحریک در چشم خود داشته باشید که برای آن احتمالاً قطره‌های چشمی ترکیبی از آنتی‌بیوتیک و استروئید توصیه می‌شود. همچنین ممکن است قرمزی چشم داشته باشید که معمولا خود به خود برطرف می‌شود. می‌توانید یک یا دو هفته بعد از عمل به فعالیت‌های عادی خود بازگردید. حتماً طبق دستورات پزشک از قطره‌های چشمی استفاده کنید و اقدامات محافظتی را انجام دهید. همچنین ممکن است نیاز به استفاده از چشم‌بند برای یک یا دو روز داشته باشید. پیگیری‌های منظم، برای اطمینان از بهبودی مناسب ضروری است.
خطرات و عوارض
همان‌طور که در هر عمل جراحی امکان بروز عوارض وجود دارد، احتمال دارد که پتریژیوم (رشد غیرعادی بافت) در ۱۲ ماه اول پس از عمل دوباره برگردد. از دیگر عوارض جراحی می‌توان به ایجاد زخم و تغییر شکل قرنیه (پوشش شفاف جلوی چشم) و آستیگماتیسم (تاری دید) اشاره کرد.
اگر ناخنک چشم برداشته نشود چه اتفاقی می‌افتد؟
بیشتر ناخنک‌ها به رشد خود ادامه می‌دهند، اما برخی دیگر رشد آهسته‌تری دارند. ممکن است پتریژیوم شما هرگز مشکلات جدی ایجاد نکند. به دلیل احتمال بازگشت ناخنک چشم پس از جراحی، پزشکان معمولا جراحی را برای پتریژیوم‌های کوچک و بدون علائم توصیه نمی‌کنند. با این حال، اگر پتریژیوم به رشد خود ادامه دهد و به سطح بیشتری از چشم برسد، ممکن است مشکلاتی ایجاد کند. این مشکل می‌تواند باعث تحریک چشم یا اختلال در بینایی شود. اگر به قرنیه برسد، می‌تواند باعث تغییر شکل قرنیه و ایجاد آستیگماتیسم شود. همچنین می‌تواند باعث ایجاد زخم در قرنیه شود که حتی پس از برداشتن آن نیز می‌تواند بر بینایی تأثیر بگذارد.
بیشتر بخوانید: عفونت چشم | علائم، درمان و پیشگیری
اقدامات پیشگیرانه
عینک آفتابی و کلاه لبه دار
برای محافظت از چشمان خود در برابر نور ماوراء بنفش (UV)، عینک آفتابی و کلاه لبه‌دار بزرگ بزنید. عینک‌هایی را انتخاب کنید که ۹۹٪ تا ۱۰۰٪ از هر دو نوع اشعه ماوراء بنفش A و B را مسدود کنند. حتی در روزهای ابری هم از آن‌ها استفاده کنید. مدل‌های دور چشم (wraparound) بهترین محافظت را در برابر نور ماوراء بنفش، گرد و غبار و باد ارائه می‌دهند. این عینک‌ها را حتی وقتی در ماشین هستید، بزنید، زیرا برخلاف شیشه جلو، شیشه‌های جانبی خودرو از چشمان شما در برابر اشعه‌های ماوراء بنفش محافظت نمی‌کنند. همچنین می‌توانید یک لایه محافظ به شیشه‌های جانبی خودرو خود اضافه کنید تا در حین رانندگی از چشمانتان محافظت کنید. برای خرید این عینک‌ها، می‌توانید به فروشگاه صاپتیک استور مرجع تخصصی فروش عینک آفتابی و طبی مراجعه کنید.
خرید عینک افتابی صاپتیک استور
اشک مصنوعی
استفاده از قطره‌های اشک مصنوعی برای مرطوب نگه داشتن چشم‌ها (خصوصا اگر در مناطق خشک زندگی می‌کنید)، به طرز قابل توجهی خطر ابتلا را کاهش می‌دهد. ناخنک چشم یک ضایعه خوش‌خیم و بدون درد در چشم است که معمولا مشکلی ایجاد نمی‌کند و نیازی به درمان ندارد. با این حال، در برخی موارد ممکن است دچار التهاب و باعث ناراحتی شدید در چشم شود.
در این مواقع، ابتدا از قطره‌های چشمی برای کاهش التهاب استفاده می‌شود و جراحی فقط زمانی توصیه می‌شود که علائم با درمان دارویی برطرف نشود و بینایی تحت تأثیر قرار بگیرد. همچنین، اطمینان از حفاظت مناسب در محیط‌های غبارآلود یا بادخیز نیز اهمیت دارد.
آگاهی و آموزش
آگاه کردن مردم درباره خطرات نور UV و اهمیت حفاظت از چشم‌ها بسیار مهم است. معاینات منظم چشم می‌تواند ناخنک چشم را در مراحل اولیه شناسایی کرده و درمان آن را ساده‌تر و مؤثرتر کند. اگر ناخنک چشم زود تشخیص داده و درمان مناسب انجام شود، می‌توان به راحتی آن را مدیریت کرد و از مشکلات جدی‌تر مانند آسیب به بینایی جلوگیری کرد. با استفاده از اقدامات حفاظتی و درمان به‌موقع، می‌توان از آسیب به بینایی جلوگیری کرده و سلامت چشم را (حتی در محیط‌های مستعد این وضعیت) حفظ کرد.
منابع
https://www.youtube.com/watch?v=NSYruVaMjvw
https://www.youtube.com/watch?v=GgvTagWu2P4
https://www.youtube.com/watch?v=L_K_jEG9nV8
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/22497-pterygium-surfers-eye